دکتر مسعود اخوان کاظمی

عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه رازی

به تازگی متنی در ارتباط با ویروس کرونا و رنسانس اسلامی در فضای مجازی منتشر شده است که طی آن ادعا شده است که همان‌‌گونه که طاعون در اروپا باعث دوری مسیحیان از دین و خرافات کلیسا شد، کرونا نیز باعث تضعیف باورهای دینی مردم در ایران و رویگردانی آنها از روحانیت و نظام دینی خواهد شد. در این ارتباط توجه به نکات زیر ضروری است:

۱. مقایسه‌ی اسلام با مسیحیتِ خرافی و ضد‌عقل قرون وسطایی و مقایسه‌ی قرآن با انجیلِ تحریف‌شده و نیز مقایسه‌ی کشیشان ضدعلم با روحانیان مسلمانِ علم‌گرا، مقایسه‌ای ناصواب است. اسلامی که صریحاً بر نابرابری دانشمندان با غیرعالمان تصریح دارد و بارها انسانها را ملامت می‌کند که چرا تعقل نمی‌کنند، چرا تفکر نمی‌کنند و چرا علم طلب نمی‌کنند و پیامبرش جستجوی علم را حتی در چین (کنایه از دوری راه و سختی مسیر) توصیه می‌کند، با مسیحیتی که دانشمندان را به‌دلیل نظریه‌های علمی مغایر با باورهای کلیسا زندانی و اعدام و شکنجه می‌کرد، اساساً سنجش‌پذیر نیست.

۲. اتفاقاً مسأله‌ی کرونا نشان داد که اسلام با علم تعارضی ندارد و کاملاً یافته‌های علمی را می‌پذیرد. تعطیلی اماکن مذهبی و مساجد و تجمعات دینی، نشانگر پذیرش علم و آموزه‌های علمی توسط دینداران و مراجع دینی، برای حفظ جان و حیات انسانهاست. همه‌ی مراجع دینی در هر مقام و منزلت فقهی، یقیناً در مقابل دستورهای بهداشتی مقلد دستورهایی علمی کارشناسان پزشکی و بهداشتی هستند. هیچکس نمی‌تواند دراین مقام معلومات خود را در رشته‌های دیگر پوششی برای نافرمانی در امور پزشکی و بهداشتی قراردهد و نه تنها سلامت خود را به خطر اندازد، که گناهی بزرگی است، موجبات بیماری و هلاکت دیگران گردد. درواقع اگر متولیان امور دینی باوجود توصیه‌های علمی و پزشکی به فعالیت اماکن و مراسم و تجمعات مذهبی ادامه می‌دادند، در آن صورت می‌توانستند آنها را به ضدیت با علم و عقلانیت متهم کنند. حضور داوطلبانه‌ی بخشی از روحانیان در مراکز بیمارستانی و کمک به پیشبرد امور درمانی و بهداشتی بیماران، خود دلیلی بر عدم تعارض علم و دین است.

۳. معجزه و کرامت اولیای الهی و اماکن مقدس، در مواردی صرفاً استثنایی اتفاق می‌افتند و در سایر موارد ما ملزم به قبول و پذیرش قوانین طبیعت و مبانی علمی هستیم. اگر معجزه روالی عادی و همیشگی و تکراری پیدا کند، دیگر معجزه نخواهد بود و تأثیری در گرایش ناباوران به دین نخواهد داشت، اما همین موارد استثنایی نیز همواره دریچه‌ی امیدی را برای دینداران باز می‌گذارند که در کنار توجه به اسباب و علل مادی و مراجعه به پزشک و علم و درمان، به کرامت اماکن مقدس و اعجاز اولیای الهی همچنان امیدوار باشند و مصادیق برآورده شدن این امیدواری‌ها در پرتو عنایات خداوندی و اولیای او، بسیار فراوانند. در مقابل قواعد طبیعت، کعبه و بتخانه یکسانند. باران که ببارد، اگر سقف کعبه یا بتخانه ایزوگام نشده باشد، هر دو چکه خواهند کرد، اما اگر خدا بخواهد، دیوار همین کعبه به‌طور معجزه آسایی برای فاطمه بنت اسد شکافته می‌شود تا فرزند بی‌مثالش را در خانه‌ی خدا به دنیا آورد. به همین جهت، مومنان موظف به رعایت بهداشت و قواعد حفظ‌الصحه و استفاده از دارو و درمان و مراجعه به پزشک در صورت بیماری هستند و اگر چنین اقدام‌هایی را انجام ندهند، مسؤولیت شرعی خواهند داشت. در کنار این اقدامات، دعا و ارتباط با خداوند و اولیای الهی نیز تأثیرات چشمگیری در بهبود آلام روحی و جسمی مومنان و رفع مشکلات آنها داشته‌اند. بنای خود پیامبران و معصومین نیز بر این نبوده است که همواره از طریق اعجاز و از راههای غیرعادی امور خود را به پیش ببرند و به اعجاز متوسل شوند؛ لذا با اینکه در مواردی افرادی را به طریق اعجاز شفا داده‌اند، اما در بیشتر موارد اسباب و علل مادی را مورد توجه قرار می‌داده‌اند و در هنگام بیماری خود نیز به پزشک و دارو و درمان رجوع می‌کرده‌اند.

۴. مخالفت بیشتر علمای دینی و دینداران با اقدام موهن فرد لیسنده‌ی ضریح، بدین جهت نیست که قدرت اعجازی معصومین و اولیاء الهی در شفا دادن را ناممکن می‌دانند، بلکه به این لحاظ است که چنین افرادی سنتهای الهی را تمسخر کرده و اعجاز را جایگزین همیشگی نظام و سنتی می‌کنند که خود خداوند در جهان قرار داده است. آنها اسباب و علل مادی و عادی را انکار می‌کنند و انتظار دارند تا همه‌ی امور بر اساسی غیرعادی و اعجازی پیش روند و هنگامی که چنین چیزی رخ نمی‌دهد، ایمان و اعتقادات مردم را سست می‌کنند.

۵. برخلاف ادعای این افراد، کرونا باعث توجه بیشتر مردم به خدا و دین و معنویت شده است. مردمی که شیفته‌ی پیشرفت‌های خیره‌کننده‌ی علمی بشر و کشورهای قدرتمند شده بودند، با ظهور و گسترش کرونا، ضعف و درماندگی بشر بریده از دین و خدا را به عیان دیدند و متوجه شدند که انسان در برابر طبیعت و قدرت و مشیت الهی اختیار چندانی ندارد و هنوز هم در مسیر بی‌پایان علم در ابتدای راه است. کرونا هر منشأیی که داشته باشد، ناشی از عدم توجه به فرامین و دستورات دینی و سنتهای الهی است و ساخته و پرداخته‌ی دست بشر و عملکرد خلاف دین انسانهاست (اعم از خوردن حیوانات حرام گوشت یا رفتارهای غیراخلاقی و یا تکثیر آزمایشگاهی این ویروس به‌دست قدرتهای شیطانی) “وَمَا أَصَابَکُمْ مِنْ مُصِیبَهٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ”

۶. در باب رابطه‌ی رعایت قواعد علمی – بهداشتی و پزشکی با دین، باید گفت که اتفاقاً اماکن مقدس دینی و حرمهای امامان و پیامبر و کعبه و مسجدالحرام از پاکیزه‌ترین و بهداشتی‌ترین مکانها هستند که بارها در طول روز توسط متولیان و یا مومنان داوطلب نظافت و پاکسازی می‌شوند و دینداران موظفند ضمن رعایت پاکی و بهداشت ظاهری و مادی، از آلودگی‌ها و ناپاکی‌های باطنی (مانند جنابت و حیض و …) نیز در این اماکن به دور باشند. حضور بدون کفش (فاخلع نعلیک انک بالواد المقدس طوی) با بهترین و پاکیزه‌ترین لباسها و استفاده از بوی خوش و عطر و حضور با وضو و یا غسل زیارت در اماکن مقدس بسیار توصیه شده است. غبارروبی و نظافت حرم مطهر رضوی توسط رهبر معظم انقلاب، نمایش عملی ضرورت پاکسازی این مکان مقدس و افتخاری برای معظم له تلقی می‌گردد.

۷. مومنان در هنگام حضور در اماکن مقدس می‌باید هم مراقب بهداشت و سلامتی خود باشند و هم نسبت به رعایت سلامت دیگران حساس باشند و از انتقال و سرایت بیماری یا آلودگی به دیگران اجتناب ورزند و حقوق دیگران (حق-الناس) را در این زمینه رعایت کنند. اضرار به دیگران هم موجب مسؤولیت شرعی و هم مستوجب ضمان و مسؤولیت مدنی است و این الزام مخصوص زمان خاصی نیست، بلکه مربوط به همه‌ی ایام و زمان‌هاست. اماکن مقدس چه قبل از گسترش کرونا و چه پس از آن، همواره نظافت و پاکسازی و ضدعفونی می‌شوند. این امر نه تنها با قداست و مقام معنوی اولیاء الهی و حرمهای مقدس منافاتی ندارد، بلکه اساساً ضرورت احترام به جایگاه رفیع آنها ایجاب می‌کند که نظافت و پاکی ظاهری این اماکن نیز متناسب با قداست و پاکی معنوی آنها حفظ شود.