عکس: روزنگار- بهزاد فرجی

سحر رنجبر | کرمانشاه این روزها بستر وقایعی بوده که به‌دلیل خشونت موجود در رخدادهای مذکور، این شهر را در مرکز توجه قرار داده است.  برخی از این اتفاقات عبارت بودند از قاپ‌زنی از یک زن و مورد ضرب‌و‌جرح قراردادن او در شهرک «فرهنگیان»، انجام قتل‌های خانوادگی مقابل دادگستری کرمانشاه و وقایعی از این دست که حتی رسانه‌ای نشده‌اند.  به‌علت وجود رخدادهای از این دست که توام با خشونت بوده‌اند، می‌توان گفت نگاه غیرکرمانشاهیان به این شهر نگاه مثبتی نیست. در همین زمینه نشستی در معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه رازی با هدف بررسی علل خشونت در کرمانشاه و راهکارهای پیشنهادی کاهش این مسئله، با حضور سرهنگ «محمدرضا آمویی» معاون اجتماعی ناجا و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم انتظامی، دکتر «سیاوش قلی‌پور» عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی، دکتر «کامران یزدان‌بخش» عضو هیئت علمی گروه روانشناسی، دکتر «علی‌عباس حیاتی» عضو هیئت علمی گروه حقوق، دکتر «عرفان هاشمی» فعال در حوزه علوم رسانه و ارتباطات، و همین‌طور دکتر «طهماسب علی‌پوریانی» معاون فرهنگی و اجتماعی و دکتر «شجاع تفکری» مدیر برنامه‌ریزی فرهنگی و اجتماعی دانشگاه رازی برگزار شد. لازم است یادآوری شود که علی‌رغم دعوت رسمی از دکتر «بیژن نجفی» معاون پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان کرمانشاه، دکتر «حسن قاسمی» کارشناس امور فرهنگی معاونت پیشگیری از وقوع جرم به‌جای او در جلسه حضور پیدا کرد.

رتبه‌بندی‌های جرائم در کرمانشاه و شایعه‌سازی در فضای مجازی

سرهنگ آمویی با نگاهی به کل کشور بحث جرائم در کرمانشاه را آغاز کرد و به دلائل بزرگنمایی‌شدن بحث خشونت در کرمانشاه در فضای مجازی پرداخت. او با اشاره به آمارهای ماهیانه گفت جایگاه خشونت در کرمانشاه آن‌گونه که در فضای مجازی تبلیغ می‌شود نیست و در بسیاری از جرائم، کرمانشاه حتی در رتبه‌های آخر جدول قرار می‌گیرد. سرهنگ آمویی در زمینۀ جرائم خشن، استان کرمانشاه را در رتبه‌های هجده یا نوزده کشوری قرار داد و گفت در اکثر جرم‌ها نمی‌توان گفت کرمانشاه جزء پنج تا هفت شهر اول است. او ادامه داد با توجه به آمارهای ده ماهه اول امسال نسبت به زمان مشابه در سال گذشته، سرقت از طلافروشی و بانک در کرمانشاه به صفر رسیده و کش‌روزنی- استفاده سارق از غفلت صاحب مغازه و برداشتن وسیله از آن‌جا- یازده درصد، دزدی منزل ۲۲ درصد، دزدی احشام ۲۶ درصد و جیب‌بری که جزء سرقت‌های جزئی است۳۷ درصد کاهش داشته‌اند. آمویی جمع سرقت‌های جزء و کل را حدودا  نه درصد افزایشی اعلام کرد.

دکتر قاسمی با بیان اینکه یک چهارم کل پرونده‌های مفتوح و چهل درصد پرونده‌های کیفری دادگستری مربوط به جرائم خشن است به جرم سرقت به عنف -سرقت منجر به آزار- در صدر جدول جرائم اشاره کرد و گفت این جرم در هفت ماه اول سال جاری نسبت به هفت ماه اول سال ۹۸، تا نه درصد افزایش داشته‌ است.

سرهنگ آمویی در مورد انتشار کلیپ خشونت‌های اخیر گفت: «بعد از انتشار فیلم درگیری کیف‌قاپ‌ها با آن زن در شهرک فرهنگیان، نود مورد کلیپ از این‌گونه جرائم مربوط به کل کشور در فضای مجازی پخش شد که  سی مورد از آن‌ها منتسب به کرمانشاه است. رسانه‌ها شب بعد از این درگیری اعلام کردند که سرقت دوم در خیابان «حاج دایی» اتفاق افتاده است. پس از حاضر‌شدن در محل و بررسی فیلم درگیری، متوجه شدیم پوشش افراد تابستانه و جنوبی، نوع درخت‌ها اکالیپتوس است و هیچ‌کدام از افراد حاضر در فیلم از ماسک استفاده نکرده‌‌اند.» او با بیان درنظرنگرفتن جنبه‌های مثبت فضای مجازی توسط مردم، آن را فضایی دانست که افراد در آن‌جا به شایعات دامن می‌زنند و با اشاره به انتشار نادرست همان کلیپ در تلگرام توسط یکی از رسانه‌ها با عنوان «زورگیری مشابهی از یک جوان در گلریزان»، بر تاثیر منفی شایعات در  ایجاد شائبه نبود امنیت تأکید کرد.

سرهنگ آمویی انتشار کلیپ مربوط به قاپ‌زنی فرهنگیان را سبب احساس ناامنی برای کل جامعه زنان و القای این اندیشه که فرهنگیان یا گلریزان ناامن است دانست و گفت جرائمی که در کرمانشاه رخ می‌دهد از استان‌های هم‌تراز بیشتر نیست، اما آن‌ها این مطالب را نشر نمی‌دهند. این در حالیست ‌که دکتر هاشمی با تأکید بر مدیریت بحران در رسانه، محرمانگی بیش از حد را آسیب‌زا دانست.

سرهنگ آمویی با اشاره به ۷۱ ماه فعالیت در معاونت اجتماعی ناجا، هدف مجموعه را تغییر نگاه جامعه از حوزه خبر پلیسی به سمت آموزش همگانی و مشارکت‌های عمومی عنوان کرد. او گفت: «خبرهای ما همراه با آموزش همگانی و مشارکت مردمی است اما خبرنگاران می‌آیند آن را با دیدگاه خودشان سانسور می‌کنند.»

دکتر یزدان‌بخش نیز افزایش خشونت در کرمانشاه نسبت به استان‌های دیگر را با توجه به آمارهای مقطعی و مقایسه شهرها باهم قبول نداشت و دلیل افزایش شایعه‌سازی را خانه‌نشین‌شدن مردم در یک سال گذشته و رفتن آن‌ها به سمت فضای مجازی دانست. او گفت: «اگر کلیپی در فضای مجازی ده بار دیده شود احساس می‌شود که ده بار اتفاق افتاده است. تکرار یک موضوع باعث می‌شود ذهن انسان به غلط فکر کند که موضوعی چندین بار رخ داده است.»

دکتر هاشمی ضعف جامعه در حوزه رسانه را، نبود رسانه‌های کنش‌گر دانست. او گفت مردم به رسانه‌های جریان اصلی مانند صدا‌و‌سیما اعتماد ندارند و زمانی‌که مردم از طریق رسانه‌های جریان اصلی نتوانند محتوای مورد نظرشان را دریافت کنند؛ سراغ رسانه‌های جایگزین و شایعه می‌روند چرا که به‌دلیل نبود سانسور در این رسانه‌ها و وجود جذابیت‌ها خشونت را در فضای مجازی عریان‌تر می‌بینند.

دکتر حیاتی فشار افکار عمومی را یکی از ابزارهای مهار قدرت دانست و با اشاره به تقاضای مردم برای اعمال مجازات مجرمان محله فرهنگیان، فضای مجازی را در افزایش مطالبه‌گری افراد جامعه موثر دانست و گفت: «هیچ دولتی نمی‌تواند افکار عمومی را نادیده بگیرد چون از سطح زبانی خارج شده و به شهر آسیب وارد می‌شود. فضای مجازی سبب افزایش مطالبه‌گری شده و سرعت و قطعیت مجازات را ایجاد می‌کند.»

علل بروز خشونت در کرمانشاه

دکتر قلی‌پور به آمار بالای دو نوع خشونت در کرمانشاه یعنی خودکشی و نزاع دسته‌جمعی اشاره کرد. او این نزاع‌ها را دارای بنیان اجتماعی و یکی از دلایل وقوع آن‌ها در کرمانشاه را بافت این شهر دانست و گفت: «کرمانشاه یک بافت پیرامونی شامل ایلات و طوایف و یک بافت شهری دارد. ما به جای ایل بزرگ، چندین ایل‌ کوچک داریم که در طول تاریخ باهم نزاع داشته‌اند.» دکتر قلی‌پور به مفهوم امر سیاسی در بین این طوایف اشاره کرد که این امر سبب تبدیل‌شدن آن‌ها به دو گروه متخاصم دوست/دشمن می‌شود، به این معنی که این‌ها ذاتا دو گروه هستند و می‌توانند بر ضد گروه دیگر باشند. سرهنگ آمویی نیز با اعلام افزایش آمار نزاع دسته‌جمعی در ده ماه گذشته در کرمانشاه نسبت به زمان مشابه در سال قبل، صحبت‌های دکتر قلی‌پور را تأیید کرد.

دکتر قلی‌پور با تفکر کسانی مانند دکتر «میرجلال‌الدین کزازی» که کرمانشاه را متعلق به فارس‌ها می‌داند مخالفت کرد و با قائل‌بودن به سه تاریخ کرد، لک و فارس برای کرمانشاه؛ این شهر را فاقد تاریخ و اسطوره مشترک دانست و گفت: «ایلات که وارد شهر شدند گم نشدند و محله‌ای از شهر را برای خود اختیار کردند. به این ترتیب تکثر وارد شهر شد، اما آن‌ها در هم ادغام نشدند تا کل یکپارچه‌ای را تشکیل دهند. یافته‌های آمایش سرزمین، بیانگر این هستند که سرمایه اجتماعی درون‌گروهی از سرمایه اجتماعی برون‌گروهی به مراتب بیشتر است و این نشان می‌دهد که در بطن این جامعه گروه‌گرایی شدت و قوت بیشتری دارد. در صورتی که سرمایه اجتماعی برون‌گروهی سبب همزیستی مسالمت‌آمیز و مدنیت بیشتر می‌شود.»

دکتر یزدان‌بخش دلیل بروز خشونت را ناکامی افراد جامعه دانست و گفت: «ناکامی با خشم پر می‌شود، وقتی افراد به اهدافشان نمی‌رسند؛ خشمگین می‌شوند و در زمان خشم از ابزار خشونت استفاده می‌کنند. ذهنیت نسبت به بروز خشونت فیزیکی در کرمانشاه بالا است چرا که ما ناکام هستیم.» او یکی از مسائل ایجاد ناکامی را بحث اقتصادی و تسری آن به همه اقشار جامعه عنوان کرد و با قائل‌شدن به دو نوعِ ابزاری و هیجانی برای خشونت، دلیل خشونت‌های جامعه را عدم تخلیه و هدایت هیجان‌ها دانست.

دکتر هاشمی نیز خشونت را مساله‌ای اکتسابی دانست و به نبود فضای گفتگو و ارتباط جمعی به‌عنوان دلایلی برای روی‌آوردن جامعه به خشونت کلامی اشاره کرد. دکتر قلی‌پور نیز با بیان اینکه طوایف در کرمانشاه باهم گفتگویی ندارند و خصم هم‌دیگر هستند این مسئله را تأیید کرد.

دکتر حیاتی از جنگ، وضعیت اقتصادی نامطلوب و افزایش مهاجرت در کرمانشاه به‌عنوان دلایل بالابودن خشونت نسبت به استان‌های دیگر نام برد. او گفت: «توسعه کرمانشاه نسبت به استان‌های دیگر بعد از انقلاب نه برابر شده که دلیل عمده آن مهاجرت افراد از روستا به شهر بوده است. روستاییان از پلیس، دستگاه قضایی و امنیتی که باید دولت به آن‌ها بدهد به‌دور هستند و خود ضامن امنیت خود هستند و بهترین راه تأمین این امنیت خشونت است. همین فرهنگ به شهر ورود پیدا کرده است و این‌جا با کوچکترین مسائل با یکدیگر درگیر می‌شوند. این فرهنگ خشونت از روستا به شهر تزریق شده است.»

دکتر قلی‌پور با توجه به بافت کرمانشاه و تنوع فرهنگی بالا در آن، عدم شناخت تفاوت‌ها و احترام به آن‌ها را عاملی برای خشونت درنظر گرفت. دکتر حیاتی نیز به همین تنوع فرهنگی، زبانی و لهجه‌ای اشاره کرد و گفت در شهرهای دیگر دعوا با کلام به اوج خودش می‌رسد و دست‌به‌یقه نمی‌شوند اما در کرمانشاه بعد از چند کلمه به واژه‌های تهدیدآمیز و درگیری فیزیکی روی می‌آورند و دلیل این امر را عدم وجود مفاهمه افراد از یکدیگر دانست. او ادامه داد: «شاید اگر ما زبان و فرهنگ واحدی داشتیم این مساله پیش نمی‌آمد.»

دکتر قلی‌پور همچنین به مسئله انتخابات اشاره کرد و گفت: «انتخابات سوار بر مسئله تضاد بین طوایف می‌شود و کسی که رأی نمی‌آورد با برجسته‌کردن تمایز در میان قوم خودش سعی دارد این مسئله را جبران کند و با این کار دوباره خشونت را ترویج می‌دهد.»

پیشنهادات و راهکارها

دکتر قلی‌پور معتقد بود ‌جنگ تحمیلی می‌توانست خلأ نقطه مشترک بین طوایف در کرمانشاه را جبران کند اما به‌دلیل نبود اندیشه‌های شهرسازی و نبود نمادهای مشترک در شهر این اتفاق مهم نیفتاد. دکتر قلی‌پور همین‌طور برای جبران نبود فضای گفتگو در کرمانشاه، شهرداری را مورد نقد قرار داد و گفت شهرداری با تشکیل فضاهای عمومی می‌تواند این فقدان‌ها را جبران کرد اما به جای توجه به فضاهای عمومی، کل شهر را به نفع سرمایه‌دار به مصادره می‌کند تا سرمایه‌دار از ما راضی باشد. او ادامه داد: «برخلاف این موضوع، شهرداری دقیقا روی نقاط افتراقی دست می‌گذارد و مورد انتقاد قرار نمی‌گیرد. ساخت پلازا، ارگ، مونوریل، دیوار و… توسط شهرداری تمایز‌آفرین است.» و برای درک این موضوع به دور‌بودن محله «جعفرآباد» از شهر و به حاشیه‌بردن بیشتر آن با کشیدن دیوار توسط شهرداری اشاره کرد. قلی‌پور شهرداری را تصمیم‌گیر اصلی دانست و گفت شهرداری باید دست از سودآوری بردارد. دکتر قلی‌پور یادمان‌سازی و ساخت مجسمه‌ قهرمانان کرمانشاهی، لک و کرد در شهر، همین‌طور تشکیل فضاهای عمومی برای گفتگو و تخلیه هیجانی را از راهکارهای کاهش خشونت عنوان کرد.

دکتر قاسمی نیز با اشاره به تئوری پنجره‌های شکسته، اوضاع نابه‌سامان شهر را دلیلی بر بروز خشونت در آن عنوان کرد.

دکتر یزدان‌بخش که عدم تخلیه و هدایت هیجان‌ها را عامل ایجاد خشونت دانست؛ به اهمیت کنترل درست این هیجان‌ها اشاره کرد و گفت درمان‌های هیجان‌محور در صدر اقدامات حوزه درمان قرار دارند. او با بیان اینکه تفاوت فرهنگی تفاوت زبانی را با خود به‌همراه دارد؛ پذیرش خشم به‌عنوان یک هیجان و کنترل آن را، یکی از راهکارهای کاهش خشونت عنوان کرد.

دکتر هاشمی نیز ایجاد فضاهایی برای تخلیه هیجان‌ها و کاهش عوامل مختلف در ناکامی افراد را لازم دانست و همین‌طور به گفتگو‌درمانی برای حل مشکلات اجتماعی اشاره کرد تا شکاف بین نهادهای اجتماعی را بتوان پر کرد.

دکتر حیاتی در بحث پیشگیری از وقوع جرم، علت جرم را عامل مهمی تلقی کرد و گفت قوه قضاییه به‌تنهایی نمی‌تواند کار اساسی انجام دهد چرا‌که بسیاری‌ از جرم‌ها خارج از حوزه قوه قضایی است. دکتر حیاتی به ستاد پیشگیری از وقوع جرم دادگستری به‌مثابۀ یک ارگان فراقوه‌ای برای حل این مسئله اشاره کرد.

دکتر قلی‌پور همچنین به سنت رجالگی در زندگی روزمره در شهر کرمانشاه اشاره کرد که در دوره پهلوی اول شکل گرفت و طی چند دهه اخیر تا حدودی با افول روبرو شده است. آن‌ها دارای زبانی تک‌گویانه و فروبسته به طرف مقابل هستند که نتیجه آن طرد و تحقیر است. او با اشاره به این موضوع، صداوسیمای کرمانشاه را نیازمند بازنگری و تغییر در عملکردهایش دانست و گفت: «ادبیات برخی برنامه‌های صدا‌و‌سیما شبیه زبان همین گروه است. این در حالی است که کرمانشاه سنت‌های ادبی کهنی در ژانرهای «شعر» و «رمان» دارد که می‌توانند در ساختن برنامه‌های فاخر بسیار مفید و در مسالمت‌آمیز کردن سپهر اجتماعی شهر موثر باشند.» او از مفهومی به اسم «هومالی» در بین ایلات کرمانشاه نام برد به این معنی که؛ اگر یک نفر از افراد قبیله من با یک فرد از قبیله دیگر وارد نزاع شد؛ این مساله فردی نیست و کل ایل وارد درگیری می‌شوند. او گفت: «زشتی این مباحث در صدا‌و‌‌سیمای کرمانشاه اصلا مطرح نمی‌شود درحالی‌که عرصه هنر می‌تواند در کاهش خشونت موثر باشد.»

سرهنگ آمویی به آمار بالای اختلافات خانوادگی در کرمانشاه اشاره کرد و گفت در این موارد اغلب شاکی با پر‌کردن اشتباه‌نامه باعث می‌شود فقط جنبه عمومی جرم باقی بماند. او گفت:«خیلی از جرائم نباید انتظامی شوند و باید در حوزه اجتماعی حل شوند.»

دکتر قاسمی با توجه به وقوع جرم‌های خشن در کرمانشاه، از ترس و القای ناامنی به‌عنوان مهم‌ترین دغدغه افراد جامعه نام برد و به اتاق فکر دادگستری به‌مثابۀ شالوده‌ای نظری در جهت عملکرد بهتر کارهای اجرایی اشاره کرد و گفت این اتاق برای مطالعات و بررسی‌های آماری جرائم و بررسی سیمای جرائم در جامعه است.

مسئولیت اجتماعی دانشگاه در مسائل اجتماعی

دکتر علی‌پوریانی بیشتر نابه‌سامانی‌های اجتماعی را متوجه نظام آموزش و پرورش دانست و گفت دانشگاه باید ایفای مسئولیت کند، خودش را در حل این مسائل درگیر کند و دیوارش را به‌سمت جامعه بردارد. او ادامه داد: «شاید برجسته‌ترین ویژگی ما دانشگاهیان این باشد که شخصاً برای نیروی انتظامی و قوه قضاییه مشکلی ایجاد نمی‌کنیم اما در حل مسائل و مشکلات اجتماعی یکی از مجرمان هستیم و باید با بروز این مشکلات و پیچیده‌شدن مسائل، دردمندانه و دغدغه‌مندانه وارد میدان شویم.» او بزرگترین سرمایه دانشگاه را دانش آن دانست و به ظرفیت‌های بسیار دانشگاه برای ورود به بحث و هم‌فکری در حوزه مسائل اجتماعی اشاره کرد که می‌توان برای حل آن‌ها از این ظرفیت‌ها مدد گرفت.

دکتر تفکری دلیل تشکیل جلساتی از این دست و این نوآوری‌ها را این‌گونه بیان کرد: «این جلسات در راستای دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم هستند که وظیفه اصلی دانشگاه را ارتباط‌گیری با جامعه تعریف کرده‌اند.» او گفت وظیفه اصلی دانشگاه لزوما کارهای پژوهشی و آموزشی نیست بلکه استفاده از این یافته‌ها در حل مشکلات و معضلات جامعه است. او تحقق این امر را در وهله اول ارتباط‌گیری با نهادهای فرهنگ‌ساز مانند معاونت فرهنگی استانداری، معاونت فرهنگی اجتماعی شهرداری، معاونت فرهنگی اجتماعی قوه قضاییه و … دانست.

دکتر قاسمی نیز به حمایت از پایان‌نامه‌های ارشد و دکتری و برگزاری نشست‌های تخصصی با دانشگاهیان برای سوق‌دادن بیشتر دانشگاهیان به‌سمت مسائل اجتماعی به‌عنوان فعالیت‌های ستاد پیشگیری از وقوع جرم دادگستری در امر رابطه‌گرفتن با دانشگاه اشاره کرد. دکتر هاشمی نیز اعتماد به دانشگاه در حوزه‌های اجتماعی و ارتباط‌گیری جامعه و دانشگاه را در کنترل خشونت در کرمانشاه موثر دانست.