دکتر سیاوش قلی پور

عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه رازی

طرح خیابان مدرس کنونی (خیابان سپه قدیم) بر مبنای قانون تعریض معابر در سال ۱۳۱۲ مصوب و در سال ۱۳۱۶ در کرمانشاه به بهره‌برداری رسید. این خیابان از درون بافت‌های مسکونی محلات فیض‌آباد و علافخانه در جهت شمال (گاریخانه) به جنوب (هشتی انقلاب) از محل «گذر قدیمی ضرابی» عبور کرد. معارضات ملکی و تفکیک محلات به پاره‌های جدا از هم از مهم‌ترین پیامدهای آن در دهه ۲۰ خورشیدی بود. علاوه بر این، این خیابان بازار سنتی ۱/۷ کیلومتری را به دو بخش شرقی و غربی تبدیل کرد و با احداث مغازه‌ها در دو طرف آن به رقیبی جدی برای دکاکین بازار سنتی تبدیل شد. از دهه ۳۰ تاکنون این محور از پرترددترین شریان‌های شهر بوده است. «اتومبیل» و «انسان» در طول این سال‌ها مبارزه طولانی برای تصرف آن داشته‌اند. در طول این سال‌ها مدیریت شهری با عنایت به جایگاه اتومبیل مداخلاتی مانند مانند تعریض خیابان در این محور داشته است که سبب عقب‌نشینی در نقاطی از آن شد. نتیجه این عقب‌نشینی از‌بین‌رفتن بافت تاریخی و همچنین از‌بین‌رفتن پیوستگی فضایی جداره‌های خیابان بود. اما عابران، خریداران یا پرسه‌زنان به‌مثابه کنشگران فعال زندگی روزمره نیز دست از مبارزه بر‌نداشتند و همواره عامل شکل‌گیری زندگی شهری پویایی در آن بودند.

حضور متراکم اتومبیل و حیات شهری پویا در این خیابان وضعیت بغرنجی را به‌وجود آورده است. مدیریت شهری تصمیم دارد که این محور یعنی از خیابان آزادی (گاراژ) تا میدان انقلاب (شهرداری سابق) را به پیاده‌راه تبدیل کند. بدون شک این مداخله بزرگی در فضای شهری است و پیامدهای زیادی را در‌‌پی دارد که به برخی از آنها اشاره خواهم کرد.

پیامدهای مثبت: نخست، خیابان به یک فضای عمومی پویا تبدیل خواهد شد که زیست‌پذیری آن زیاد است.کنشگران تمام عرض خیابان و طول آن را به تصرف در‌خواهند آورد و به‌مثابه محیطی سرزنده سکنه شهر را دعوت به یکپارچگی می‌کند. دوم، سبب آشتی شهروندان با تاریخ خواهد شد. افراد می‌توانند به‌راحتی به مکان‌های تاریخی مسجد عمالدوله، تکیه بیگلربیگی، تکیه معاون، حمام حاج شهبازخان، زورخانه سنگ‌تراش‌ها، بانک شاهی، سرای وکیل‌الدوله و بازار سنتی تردد کنند. این مکان‌ها فضای تاریخی را با وضعیت اکنون پیوند می‌زنند و تخیل کنشگران را برخواهد انگیخت که نتیجه آن امتداد‌داشتن در تاریخ و احساس تعلق خواهد بود. سوم، کل شهر در سیطره اتومبیل است و اختصاص یک خیابان به انسان برای شهر ضروری است. افراد آزادانه و به‌دور از مزاحمت، آلودگی صوتی و بی‌احترامیِ اتومبیل، فراغتی درخور خواهند داشت. چهارم، وضعیت کسبه نزول نخواهد کرد. با حضور بیشتر مردم و داشتن فراغ بال و خیال آسوده حجم داد‌و‌ستد بهبود خواهد یافت و جای نگرانی برای این عزیزان نخواهد بود. پنجم، بخش‌های از بازار سنتی کم‌رونق یا در حال زوال است. با کنجکاوی عابرانِ پیاده احتمال رونق بازار دور از ذهن نیست. اما نمی‌توان در این مورد به‌طور قطعی حرف زد. در هر حال وضعیت آنها بدتر نخواهد شد. ششم، این پیاده‌راه امکان سفرهای روزانه و دسته‌جمعی را برای سالمندان، کودکان، زنان و صداهای خاموش فراهم می‌کند. سفری که امکان با‌هم‌بودن و پیاده‌روی امن را ممکن و به سلامت عمومی کمک می‌کند. علاوه بر این، بخشی از انرژی تلنبار‌شده افراد در درون خانواده را تخلیه می‌کند که نتیجه نهایی آن آرامش و تمدد اعصاب است. هفتم، پیاده‌راه به‌مثابه مکانی برای گرد‌آمدن، دیدار و گزینش عمل می‌کند. نفسِ دیدن، سبب آشنایی و دوری از پیش‌داوری و خشونت خواهد شد و همبستگی اجتماعی را ارتقاء می‌بخشد. هشتم، دسترسی بیماران به سایت پارکینگ شهرداری با مشکل مواجه خواهد شد. به‌نظر می‌رسد در طولانی‌مدت احتمال جابجایی آن به بخش دیگری از شهر دور از ذهن نیست. در صورت محقق‌شدن این امر وضعیت اجتماعی و فرهنگی شهر بهتر خواهد شد. در نهایت این پروژه به برساختن هویت شهری کمک می‌کند و پتانسیلی برای شکل‌گیری سرنوشت مشترک سکنه شهر خواهد بود.

پیامدهای منفی: در ابتدای شروع به کار به‌ویژه به علت ناآگاهی شهروندان و مسافرینِ این خیابان در باب احداث پروژه، احتمال افزایش ترافیک در محورهای اطراف بسیار زیاد است که قطعا نیازمند صبوری و سعه صدر شهروندان و در‌نظر‌گرفتن تمهیداتی از جانب راهنمایی و رانندگی است. دوم، طولانی‌شدن فرآیند ساخت نارضایتی زیادی ایجاد خواهد کرد. سوم، تعبیه پارکینگ‌های طبقاتی پیشرفته با جانمایی مناسب از الزامات این پروژه خواهد. تملک اراضی در این حوزه نیز از موانع جدی خواهد بود.

تصویر هوایی کرمانشاه در سال ۱۳۲۰ و خیابان مدرس (سپه) به‌عنوان تنها خیابانِ شهر

منبع: کلارک و کلارک ۱۳۹۵