دکتر علی مرتضوی مهر

عضو هیئت علمی گروه الهیات دانشگاه رازی

یکی از مباحث فقهی- حقوقی که امروزه باید مورد توجه قرارگیرد این است که آیا سرایت بیماریی همچون کرونا به  دیگران موجب ضمان شخص انتقال‌‌دهنده است و مسؤولیت مدنی متوجه اوست و آیا به مجازات وی منجر خواهد شد یا نه؟  در پاسخ باید گفت یکی از موجبات اثبات جرم و ضمان در مقابل آن، سببیت در جنایت و جرم است؛ یعنی اگر مریض موجب انتقال مریضی و درپی آن صدمه بر دیگری باشد، هم ضامن است و هم مستحق مجازات است، البته ذکر این نکته لازم است که این ضمانت در صورتی قطعی می‌‌شود که مریض آگاهانه و به‌‌عمد سبب بیماری شده باشد و مسلم است در صورت مریضی و صدمه دیدن شخص مبتلا، فرد ناقل بیماری ضامن دیه‌ی‌ جنایت نیز خواهد بود. توجه شود که تشخیص این مجازات در حیطه‌ی‌ اختیارات دادگاه صالحه خواهد بود؛ بنابراین لازم است از جهت حقوقی، مریض مراقبت و احتیاط لازم را در سرایت نکردن ویروس به غیر به انجام رساند و در صورت سرایت عمدی و آگاهانه، ضامن انواع دیه برحسب مقدار و نوع جرم خواهد بود.

پرسش دوم اینکه آیا از نظر تکلیفی و شرعی مریض بر مواظبت از عدم سرایت ویروس به دیگران موظف است؟ یا اینکه تکلیفی متوجه او نیست و باید دیگران از خود مراقبت کنند؟  اگر فرد مبتلا شد، رعایت موارد بهداشتی جهت پیشگیری از سرایت به دیگران لازم و واجب است، بلکه بنابر نظر تمامی فقها حق ندارد رعایت بهداشتی را کنار بگذارد و حفظ جان دیگران واجب است؛ این در صورتی است که احتمال ضرر جدی توسط ویروس بر دیگری داده شود.

پرسش دیگر اینکه آیا بر انسان از جهت فقهی پرهیز از مبتلا شدن لازم است؛ یعنی لازم است هر شخصی از مبتلا شدن خود جلوگیری کند؟ در پاسخ به این پرسش هم باید گفت از نظر فقها در موردی که خوف ضرر و صدمه‌ی‌ جدی وجود داشته باشد، رعایت و احتیاط واجب است.

در ادامه یکی از حقوق غیرالزامی بیمار بر کادر درمان بیان می‌‌شود. بیمار با توجه به وضعیت روانی – جسمی در طی مراحل درمان، حساس‌‌تر وآسیب‌‌پذیرتر می‌‌گردد؛ ازهمین‌‌رو نیازمند توجه ویژه است، به گونه‌‌ای‌‌که گاه عدم رعایت انجام وظایف درمانی توسط کادر درمان، آسیب‌‌های جبران‌‌ناپذیری برای بیمار به جای می‌‌گذارد. این مهم از دید شارع مقدس، و متشرعین بزرگ دورنمانده و بلکه مورد توجه و اهتمام خاص قرارگرفته و آداب و دستورهایی برای رعایت حال بیمار بیان کرده‌‌اند. یکی از آن آداب، استحباب گشاده‌‌رویی و امیدبخشی به بیماراست. نیاز به همنشینی موافق که انسان را به روزهای آینده‌ی‌ زتدگی امیدوار کند، از نیازهای اولیه و پایه در زندگی است. در روایتی از امیرالمومنین علی علیه السلام نقل شده که فرمودند: «گشاده رویی سرآغاز نیکی است». امام صادق علیه السلام در روایتی زیبا فرمودند: بهشتى‌‌ها چهار نشانه دارند: روى گشاده، زبان نرم، دل مهربان و دستِ دهنده. همین روایت به خوبی می‌‌تواند در این زمینه راهگشا و راهنما باشد. در روایتی از پیامبر رحمت صلی الله علیه و آله توصیه شده که «هر گاه بر بیمار وارد شدید، او را به (سلامت) طول عمر امیدوار کنید». گرچه این امید دادن، در قضا و قدر مؤثر نیست، اما موجب آرامش و تسکین و دلخوشی بیمار خواهد شد. حضرت امام خمینی رحمه الله نیز با کلامی مؤثر، به تأثیر امیدآفرینی در بیماران توجه ویژه داشتند و در بیاناتشان به کادر درمانی آمده است که: «این نکته را باید در نظر داشته باشند که عطوفت به آنها و امید دادن به آنها و وعده‌ی‌ سلامت به اذن الله برای آنها، کمک می کند به صحت آنها، کمک شماست برای کارهایی که انجام می‌‌دهید. هرچه خوب رفتار کنید با آنها برای شما پیش خدای تبارک و تعالی اجر است.»