دکتر تورج زینی‌وند

عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات عرب

مهاجرت نخبگان دانشگاهی، یکی از «پدیده‌های رایج» و تقریباً «قدیمی» در میان همه کشورها از جمله ایران است؛ «امید برای به دست آوردن منزلت و جایگاه علمی و رفاه اقتصادی»، «کسب فرصت‌های پژوهشی و شغلی تازه و پردرآمد»، «وجود امکانات جذاب و پیشرفته آموزشی، پژوهش و فناوری در کشور های نخبه‌پذیر»، «سرخوردگی ناشی از دیوان‌سالاری جذب و استخدام»، «سوء تدبیر برخی از مدیران در جذب نخبگان»، «وجود محدودیت‌های پژوهی و رفاهی»، «سیاه نمایی» و «تزریق بذر نومیدی و ناتوانی» از سوی رسانه‌هایی که ماموریت و حیات خود را در «تخریب» خلاصه نموده‌اند، می‌تواند از علل عمده مهاجرت نخبگان به شمار آید. چنین عواملی سبب گردیده است تا در پاره‌ای از زمان‌ها «سودای مهاجرت» در میان چنین گروه‌هایی به «سونامی مهاجرت» تبدیل شود.

اما در پس چنین پدیده‌ای که «جاذبه‌ها» و «دافعه‌های» فراوانی در فرایند آن تاثیرگذار است، چندین پرسش مهم مطرح می شود که پاسخ آنها نیازمند تأمل و پژوهش است:

۱. چه میزان از این نخبگان در مهاجرت خود به «اهداف مطلوب» و «آرزوهای موعود» دست یافته‌اند؟

۲. چه میزان از این نخبگان مهاجر به «بحران هویت فردی، اجتماعی، اخلاقی، دینی و فرهنگی» گرفتار شده‌اند؟

۳. چه کسانی به جای «روایت پیشرفت» و ترویج «روحیه امید» و «خودباوری» در میان نخبگان، مروّج «روایت پسرفت» و مبلّغ «روحیه نومیدی» و «خودتحقیری» هستند؟

۴. چرا طرح‌های حمایت از جذب نخبگان، تاکنون به صورت جدّی، مانع گسترش پدیده مهاجرت نخبگان نگردیده است؟

۵. سهم آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها در «گسترش» یا «کاستن» از این پدیده چگونه است؟

۶. میزان «تغییر سبک و شیوه زندگی مهاجران» در آن سوی مرزها چگونه است؟

۷. بیشترین این مهاجران نخبه از کدام «طبقه اجتماعی» هستند؟

۸. برنامه و طرح جامع وزارت علوم برای «مدیریت و کنترل» این پدیده چیست؟

۹. پیامدها، ضررها و صدمات ناشی از مهاجرت نخبگان به چه میزان است؟ راه چاره چیست؟

۱۰. مفهوم «وطن‌دوستی» و «خاک وطن» در منابع آموزشی و فرهنگی چگونه است و در اندیشه نخبگان چگونه تفسیر و تحلیل می‌شود؟

۱۱. سهم «نهاد خانواده» در گسترش این پدیده چه بوده است؟

۱۲. نقش منفی برخی اساتید دانشگاه‌ها، رسانه‌های مغرض و معاند و شرکت‌های خصوصی مهاجرتی در ترغیب نخبگان به سوی این پدیده چگونه است؟

۱۳. بازتاب و پیامدهای منفی فرار این سرمایه‌های انسانی بر امنیت و توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشور در منابع آموزشی چگونه است؟

۱۴. چه کشورهایی بیشترین میزان «مقصد نخبگان» را به خود اختصاص داده‌اند؟ چرا؟

به هر حال پاسخ به هر یک از این پرسش‌ها مجال‌های فراخی را می‌طلبد و از سوی دیگر مسئولیت و رسالت جامعه دانشگاهی را سنگین‌تر می‌نماید؛ مسوولیتی برای تقویت روحیه امید، خودباوری و میهن دوستی، دوری از نومیدکردن و دلسرد نمودن جوانان نخبه نسبت به آینده، پرهیز از تشویق جوانان نخبه به ترک کشور، خودداری از معرفی مقایسه‌ای جاذبه‌های اقتصادی، فرهنگی و علمی کشورهای مهاجرپذیر و سیاه‌نمایی و وارونه جلوه‌دادن وضعیت کشور، معرفی و تبیین توانایی‌ها و دستاوردهای علمی و فرهنگی کشور در عرصه‌های گوناگون علمی، فناوری و فرهنگی، بیان آثار و پیامدهای زیانبار فردی و اجتماعی و هویتی مهاجرت‌های دائمی نخبگان، بیان گذشته و پیشینه پربار فرهنگی و تمدنی کشور.