مراسم بزرگداشت «توکل حامد» بنیان‌گذار و اولین رئیس آموزش و پرورش شهرستان هرسین، با همکاری انجمن ایرانی تاریخ و معاونت فرهنگی دانشگاه رازی طی دو جلسه در تاریخ یکم و دوم اسفند ماه ۱۳۹۹ به‌صورت مجازی برگزار شد.

در جلسه اول این برنامه دکتر «روح‌الله بهرامی» رئیس انجمن ایرانی تاریخ استان کرمانشاه، دکتر «غلامرضا سالمیان» عضو هیئت علمی گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی، «لطف‌الله منصوری» مصحح کتاب «مدیحه المعصومین» نوشته توکل حامد و «مراد دولتیاری» دبیر انجمن ایرانی تاریخ هرسین حضور داشتند.

دولتیاری توکل حامد را به عنوان پیشتاز رنسانس آموزش و پرورش هرسین و شخصی معرفی کرد که نقش بارزی در فرهنگ نوین هرسین داشته است.

دکتر بهرامی گریزی به جایگاه هرسین از نظر تاریخی و فرهنگی داشت و تجلیل از مفاخر را الگوسازی و سپاسگزاری از وجود کسانی دانست که رسالت خودشان را در راستای چنین عمل و اندیشه‌ای سپری کرده‌اند.

رئیس انجمن ایرانی تاریخ استان کرمانشاه با خواندن شعری با نام «جمال و عبا» از توکل حامد، به وجه نزول این شعر پرداخت و او را آدمی نو‌اندیش معرفی کرد که نو‌‌اندیشی را مغایر و مخالف دین نمی‌دانست. دکتر بهرامی به تلاش‌های توکل در جهت توسعه و فرهنگ نوین در هرسین برای نوباوگان، تاسیس دبیرستان و تشویق دختران به مدرسه اشاره کرد. او توکل حامد را یک روحانی تحصیل‌کرده و معمم دانست که توانست از اقدامات دین و فرهنگ‌ستیزانه جلوگیری کند. با توجه به صحبت‌های دکتر بهرامی؛ حامد کسی بود که در نشریات قم مطلب می‌نوشت و ۲۰ سال رئیس فرهنگ هرسین بود. در واقع او در جامعه سنتی مثل هرسین توانست نوگرایی و تجدد را با باورها سازگار کند و در عین حال به معنویات هم پایبند باشد.

دکتر سالمیان نیز اشعار توکل حامد را مورد بررسی قرار داد و سبک اشعارش را با شاعرانی چون «خاقانی» و «حافظ» مقایسه کرد. لطف‌الله منصوری نیز به مشکلات جمع‌آوری اشعار توکل حامد اشاره کرد و انجمن ایرانی تاریخ را در شناخت و تکریم توکل حامد موثر دانست.

جلسه دوم بزرگداشت توکل حامد، روز شنبه دوم اسفند ماه با حضور دکتر «خلیل بیگ‌زاده» عضو هیئت علمی گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی، دکتر «طلعت ده‌پهلوان» عضو هیئت علمی گروه آموزشی حقوق، تاریخ و باستان‌شناسی دانشگاه رازی، «امیر شاه‌آبادی» دانش‌آموخته تاریخ و فرماندار پیشین هرسین، دکتر «امید اسلام‌پناه» رئیس پیشین آموزش و پرورش هرسین، دکتر «بهبود ناصری» دکتری ادبیات عرب و دکتر «منصور خاکسار» مدیرکل اسبق آموزش و پرورش کرمانشاه و خواهر زاده توکل حامد به‌صورت مجازی برگزار شد.

در این نشست، بعد از خوانش دکلمه‌ای از «ملیحه حاتمی» کتابدار کتابخانه نبی اکرم(ص) هرسین در مدح توکل حامد، دکتر بیگ‌زاده به موضوع معراج در اشعار توکل حامد و سعدی شیرازی پرداخت. او معراج‌نامه توکل حامد را جز کامل‌‌ترین معراج‌نامه‌های ادب فارسی دانست و یادآور شد که مطالعات قرآنی و معرفت‌شناختی توکل حامد که حاصل مطالعاتی با تکیه بر آیات قرآنی است سبب شکل‌گیری این معراج‌نامه بوده است.

پس از آن، دکتر ناصری تجلی آیات و روایات در اشعار توکل حامد را بر اساس بینامتنیت «ژرار ژنت» مورد بررسی قرار داد و موضوع اشعار حامد را پیوندخورده با اخلاقیات دانست که شامل زهد، بی‌وفایی دنیا، دل‌کندن از دنیا و توجه به مکارم اخلاقی است. او گفت آشنایی و انس توکل حامد با کلام وحی و کلام معصومین(ع) باعث شده است که تار و پود اشعارش از آیات و روایات تنیده شود و یکی از ویژگی‌های برجسته توکل حامد را علاوه بر توکل‌کردن به خدا و دوری از یاس و ناامیدی، مماشات و مدارا با دوست و دشمن و داشتن بصیرت و منش سیاسی دانست.

در این جلسه، دکتر اسلام‌پناه سیاست و دیانت در اشعار توکل حامد را مورد بحث قرار داد و طبع شعری توکل حامد را متاثر از «سید محمدکاظم طباطبایی» دانست و دوری از گناه، تقاضای فضل از درگاه الهی، دستیابی به نفس مطمئنه، صیقل‌دادن سینه از کینه، پر شدن از حب حضرت علی( ع)‌، ضعف جسم در اثر طاعت، افتخار به فقر، محتاج نبودن به کسی، خیرخواهی برای دشمنان و تقاضای عفو الهی برای خود را به‌عنوان ویژگی‌های توکل حامد بیان کرد. او گفت اشعار توکل حامد در باب مسائل مذهبی در مدح پیامبر (ص) و معصومین (ع) است و او را در ردیف شعرای سترگ فارسی قلمداد کرد.

شاه‌آبادی ضمن پرداختن به موضوع هویت ملی در اشعار توکل حامد، اقدامات فرهنگی او را ارزشمند خواند و یکی از مهم‌ترین وجوه بیان تاریخ در کشور را حفظ هویت ملی دانست. او گفت برای اینکه شهرستان هرسین در مدار توسعه قرار بگیرد، باید به تاریخ محلی اهمیت بیشتری داد که توکل حامد بخش بزرگی از تاریخ محلی است.

دکتر خاکسار اسلام را در اندیشه و رفتار توکل حامد مورد بررسی قرار داد و دیوان اشعار او را به چهار قسمت شامل ستایش خدا، مدیحه‌المعصومین، قصایدی در مذمت دنیا‌پرستی و ستایش از بزرگان و نخبگان تقسیم کرد. او گفت علاوه بر مدیحه‌المعصومین در اشعار توکل حامد، نباید از ستایش خدا در اشعار او نیز غافل ماند چرا که نگاه او در ستایش به خدا الگوی کاملی از اسلام رحمانی و شخصیتی جامع‌الاطراف در بعد معنوی است.

در پایان نشست، دکتر ده‌پهلوان بعد از گریزی به استقرار مشروطیت در کارزار تاریخ ایران، نقش علمای بزرگی چون مرحوم «آیت‌الله نائینی» در تحولات تاریخ معاصر ایران را پررنگ دانست و گفت در آثار توکل حامد دربارۀ ابعاد فکری،‌ عقیدتی، سیاسی و محل سکونت آیت‌اللّه نائینی اطلاعات ارزشمندی مندرج بوده، به ذکر مصیبت برای ایشان پرداخته شده و به نقش آیت‌الله نائینی در تحولات تاریخ ایران به‌ویژه در دوران مشروطه توجه شده است.