به‌مناسبت سالروز تولد «کیهان کلهر»
آرشه‌ای که بر روح کشیده می‌شود
شمسی رنجبر | پاییز که می‌آید نوای کمانچه هم عجیب دلنشین‌تر می‌شود. آخرین ماه پاییز، تولد کمانچه‌ای است که مرز نمی‌شناسد و زبانش به هر گوشی در هر جای جهان آشناست. هیچ ردی از زشتی‌های جهان را بر خود نمی‌پذیرد و برای مقابله با آن‌ها و زدودنشان همچنان می‌نوازد. کمانچه‌ای که با نوازنده‌اش یکی است، درهم تنیده‌اند و باهم معنا یافته‌اند.
«کیهان کلهر» در سوم آذر‌ماه سال ۱۳۴۲، در خانواده‌ای کرد‌زبان و کرمانشاهی متولد شد. پدرش «عباس حیدری کلهر»، از کارمندان عالی‌رتبه وزارت کشاورزی و نوه «مهرعلی خان»، از خوانین ایل کلهر، بود. کلهر از کودکی به موسیقی و نواختن ساز علاقه داشت. وقتی که از مدرسه برمی‌گشت تمام راه خانه را می‌دوید تا زودتر بتواند ساز بزند. او آموختن موسیقی را از پنج سالگی شروع کرد و در سن ۱۲ سالگی به‌صورت حرفه‌ای به موسیقی پرداخت. زمانی که کلهر سال اول دبیرستان بود؛ خانواده‌‌اش بار دیگر از تهران به کرمانشاه آمدند. او و برادرش «کامران» فعالیت خود را با ارکستر رادیو-تلویزیون کرمانشاه آغاز کردند. کلهر در این خصوص می‌گوید: «من از ۱۲ سالگی در رادیو کرمانشاه کار می‌‌کردم و همزمان یاد هم میگرفتم. از دوستان خیلی خوب و اساتیدی که آن‌جا بودند؛ استاد «اسماعیل مسقطی»، «ابوالقاسم پرندیان» یا استاد «محمود مرآتی» که یک زمانی من پیش ایشان درس میگرفتم و یا آقای «مسعود زنگنه». در ۱۶ـ ۱۵ سالگی موسیقی برایم خیلی جدی شد و فکر کردم که در آینده، موسیقی کار من خواهد شد.»
خانواده کلهر در سال‌های انقلاب و آغاز جنگ ایران و عراق در کرمانشاه بودند، اما در ابتدای جنگ دوباره به تهران رفتند و کیهان و کامران فعالیت‌های موسیقی خود را در آن‌جا ادامه دادند. پدر و مادر کیهان به‌همراه برادرش کامران در سال‌های انتهایی جنگ، در بمباران تهران توسط نیروی هوایی ارتش عراق، کشته شدند. در تهران، کیهان نواختن ویولن را از «احمد مهاجر» که از شاگردان «ابوالحسن صبا» بود آموخت. پس از آشنایی با گروه «شیدا» در مرکز هنری «چاووش» همکاری کرد. در سن ۱۷ سالگی ساکن ایتالیا شد و سپس برای ادامه تحصیل به کانادا رفت. او فارغ‌التحصیل رشته آهنگسازی از دانشگاه «کارلتون» اتاوا کانادا است. ساز تخصصی کلهر کمانچه است و علاوه بر آن در نواختن تنبور، سه‌تار و شاه‌کمان مهارت دارد. او در طی ۸ سال اقامت در کانادا به گروه موسیقی «کامکار» پیوست و در سال ۱۳۷۳ به ایران بازگشت. کلهر بعد از بازگشتش به ایران با گروه «دستان» شروع به همکاری کرد و به‌عنوان نوازنده در کنسرت‌های این گروه، همراه «شهرام ناظری» حضور داشت. بعد از آن کنسرتی را در تالار وحدت با آواز «ایرج بسطامی» برگزار کرد. یک سال بعد برای تحصیل در مقطع دکترا مجددا به کانادا رفت. کلهر با آلبوم «شب سکوت کویر» در سال ۱۳۷۷ همراه با «محمدرضا شجریان» به شهرت رسید و در چند کنسرت با «محمدرضا شجریان» و «شهرام ناظری» در کانادا اجرا کرد. از آغاز فعالیت‌هایش با موسیقی‌دان‌های خارجی، با همکاری محمدرضا شجریان و حسین علیزاده آثاری را خلق کرد که شامل شش آلبوم «زمستان است»، «بی تو بسر نمی‌شود»، «فریاد»، «ساز خاموش»، «شب سکوت کویر» و «سرود مهر» است.
او «علی‌اصغر بهاری» را الگوی خود در نوازندگی کمانچه می‌داند. همکاری کلهر با هنرمندانی مانند «محمدرضا شجریان»، «شهرام ناظری»، «حسین علیزاده»، «علی‌اکبر مرادی»، «شجاعت حسین‌خان» از هند، «یویوما» از چین، «عالیم قاسمف» از جمهوری آذربایجان، «ژائو ژیپینگ»، «تومانی دایاباته»، «کیتارو»، «بروکلین رایدر» از آمریکا، کوارتت «کرونوس»، ارکستر فیلارمونیک «نیویورک» و گروه سازهای بادی «هلند»، او و هنرش را به‌دنیا معرفی کرد.
او در ژانویه ۲۰۰۸ کنسرتی را با کوارتت زهی «بروکلین رایدر» در نیویورک اجرا کرد. در این کنسرت چند قطعه از آلبوم «شهر خاموش» کلهر نیز اجرا شد. همچنین در فروردین‌ماه ۱۳۹۸ کنسرت‌های مربوط به این آلبوم در تالار وحدت تهران همراه کوارتت «مینیاتور» برگزار شد. کلهر آلبوم بی‌کلام «شهر خاموش» را در مرداد۱۳۸۷ منتشر کرد. این آلبوم ۵۳ دقیقه است و از ۴ قطعه تشکیل شده است و به نحوی سفارش دانشگاه «هاروارد» است و در آن «جودی الف»، «آمبر داراک»، «علی بوستان»، «سیامک آقایی»، «کالین جاکوبسن»، «جانی گندلزمن» و … با کلهر همکاری کرده‌اند.
کلهر به‌همراه گروه «رامبرانت تریو» در لندن اجرایی داشت که در دو بخش روی صحنه رفت. در‌پایان قطعه‌ای به زبان کردی خواند و آن را به کودکان کرد تقدیم کرد. او دلیل لغو کنسرتش در ترکیه را، اعتراض به حمله ترکیه به سوریه اعلام کرد و گفت: «قرار بود در استانبول نیز کنسرتی داشته باشم که آن را لغو کردم. به نشانه احترام به برادران کردم، قطعه آخر را به زبان کردی برای بچههای کرد می‌خوانم که حالا در این جنگ هستند. امیدوارم روزی در دنیایی زندگی کنیم که خبری از جنگ نباشد و مطمئن باشیم همه در بستری آرام می‌خوابند. من نمی‌توانم حرف بزنم و کلامی ندارم که بگویم و این قطعه آخر را تقدیم می‌کنم به کودکان کرد.»
کمانچه‌نوازی او در موسیقی متن فیلم «جوانی بدون جوانی» ساخته «فرانسیس فورد کاپولا» از آثار به یاد ماندنی اوست. این فیلم در سال ۲۰۰۷ میلادی ساخته شد.
آلبوم مشترک او و «اردال ارزنجان» که یکی از نوازندگان باغلاما از ترکیه است، توانست از سوی نشریه بین‌المللی «سانگ لاینز» عنوان یکی از آثار برگزیده را از آن خود کند. او همراه اردال ارزنجان، کنسرت‌هایی را در مناطق مختلف جهان اجرا کرده است.
همچنین در چهارمین جشن سالانه موسیقی که آذر‌ماه ۱۳۹۶ در تالار وحدت تهران برگزار شد، از کلهر به‌پاس فعالیت‌های هنری‌اش تقدیر شد.
کلهر تنها موسیقی‌‌دان ایرانی است که چهار بار نامزد دریافت جایزه گِرَمی شده است. او با آلبوم‌های «بی‌تو بسر نمی‌شود»، «فریاد»، «باران» و «فراتر از نقشه جغرافیا» که در آن‌ها درمقام آهنگ‌ساز و نوازنده نقش داشت نامزد جایزه گرمی شد. همچنین ۱۲ فوریه ۲۰۱۷ در پنجاه و نهمین مراسم جایزه گرمی، کلهر به‌همراه گروه «جاده ابریشم» به رهبری یویوما ویولون‌سل‌نواز چینی-آمریکایی توانست با آلبوم «sing me home» جایزه گرمی بهترین موسیقی جهانی را دریافت کند. همچنین اولین نوازنده ایرانی است که برنده جایزه معتبر جهانی «وومکس» شد. او جایزه «هنرمند برتر» سال ۲۰۱۹ در فستیوال جهانی موسیقی وومکس را در تاریخ پنج آبان ۱۳۹۸ در کشور فنلاند دریافت کرد. کلهر این جایزه را به «محمدرضا شجریان» تقدیم کرد و گفت: «معمولا پیش نمی‌آید که انسان وقتی زنده است مورد تجلیل واقع شود. از این‌رو بسیار مفتخرم و تحت تاثیر قرار گرفتم، هرچند من این جایزه را یک دستاورد شخصی محسوب نمی‌کنم. سال‌های بسیاری مرارت، دانش و پشتکار، پیشینه موسیقی ایرانی است که من محصول آن گذشته و پیشینه هستم. امروز مفتخرم که این جایزه را از طرف تمام جامعه موسیقی ایرانی می‌پذیرم و به نمایندگی از جامعه موسیقی ایرانی آن را به استاد محمدرضا شجریان، استاد بزرگ موسیقی ایرانی که چند سالی است در بستر بیماری است و دلتنگ شنیدن صدایشان و بودن‌شان هستیم، تقدیم می‌کنم. امیدوارم که حال‌شان خوب باشد و این هدیه را بزرگوارانه از من بپذیرند.» وب‌سایت وومکس، استادی و ذوق کلهر، نوآوری بی‌وقفه و همکاریش در خلق زبان‌های موسیقایی جدید و هیجان‌انگیز و همچنین تلاش او برای رساندن سنت موسیقی کلاسیک ایرانی به گوش‌های مردم جهان را، دلایل اصلی خود برای اهدای جایزه «هنرمند سال» به او می‌داند.
توانایی در انتقال مفاهیم با ساز و نوع بداهه‌پردازی‌های آزادانه و منحصربفرد کلهر، تاکیدی بر این امر است که او شناخت کافی از سازش دارد و می‌داند چه چیزی را می‌خواهد با مخاطبانش به اشترک بگذارد.